Zbójnicy palili habrykgę

ZBÓJNICY POTRAFILI WYPALIĆ FUNT HABRYKI LUB TABAKI?

Tak wisioł Janosig
na zielonym haku,
pokiel nie wykurził
cały funt tobaku.

W gwarze góralskiej habryka to po prostu tytoń. W opowiadaniach o zbójnikach opisywane są sceny jakoby powieszony za pośrednie żebro harnaś potrafił jeszcze wypalić cały funt Habryki albo tabaki. Dlaczego zbójnicy palili tytoń lub tabakę? Uzasadnić to można tym, że np. tabaka polepsza nastrój, daje większy optymizm, wyostrza się po niej wzrok, człowiek lepiej dostrzega kolory i dźwięki, wszystkie zmysły się wyostrzają, człowiek jest w chwilowej euforii, umysł staje się jaśniejszy, a poza tym zażywanie czy wypalenie tabaki daje przypływ siły, energii, dodaje gotowości i chęci do działania. To wszystko zbójnikom było niezbędne do przetrwania oraz podczas rabunkowych napadów. Są też nazwy topograficzne związane ze zbójnikami, takie jak np. Tabakowy chodnik w Beskidzie Żywieckim blisko masywu babiej Góry. Tabakowy chodnik - tak nazywano trasę, którą przemycano tytoń z Galicji na Węgry. Chodnik ten wiódł leśną dróżką od obecnego schroniska PTTK na Hali Krupowej przez Policę aż do Zubrzycy Górnej na Orawie i dalej przez granicę węgierską (obecnie słowacką).

Tytoń (Nicotiana L.) – rodzaj roślin zielnych lub krzewów z rodziny psiankowatych, obejmujący ok. 100 gatunków. Nazwa rodzaju pochodzi z tur. "tütün", w staropolszczyźnie i gwarowo "tytuń". Gatunkiem typowym jest Nicotiana tabacum L. zastosowanie w przemyśle tytoniowym ma tytoń szlachetny, w mniejszym zakresie także tytoń bakun. Do rodzaju należą także rośliny ozdobne, np. tytoń oskrzydlony.

Systematyka
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009) Jeden z 8 rodzajów w podrodzinie podrodzina Nicotianoideae w rodzinie psiankowatych (Solanaceae), wchodzącej wraz z siostrzaną rodziną powojowatych (Convolvulaceae) w skład rzędu psiankowców (Solanales). Pozycja w systemie Reveala (1993–1999) Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.), podrodzina Nicotianoideae Miers., plemię Nicotianeae Dumort., podplemię Nicotianinae Dunal in DC., rodzaj tytoń (Nicotiana L.).

Gatunki flory Polski
• tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum) – gatunek uprawiany
• tytoń bakun, machorka (Nicotiana rustica L.) – gatunek uprawiany
• tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata Link & Otto) – gatunek uprawiany, roślina ozdobna

Inne gatunki
• tytoń leśny (Nicotiana silvestris)
• tytoń Sandera (Nicotiana sanderae)
Zastosowanie
Tytoń szlachetny uprawiany jest powszechnie jako surowiec do produkcji wyrobów tytoniowych. Mniejsze znaczenie w podobnym zakresie ma także tytoń bakun. Z gatunków tych wytwarza się używki palone (papieros, cygaro, cygaretka, fajka) lub bezdymne (tabaka, snus). Tytoń oskrzydlony jest gatunkiem ozdobnym.

Tabaka – sproszkowany tytoń, często wzbogacony kompozycjami aromatyzującymi, przeznaczony do zażywania przez nos. W odróżnieniu od papierosów, nikotyna wchłaniana jest nie przez płuca, ale przez śluzówkę nosa. Często tabaką niewłaściwie nazywane są tytonie do żucia lub ssania (snus).

Historia
Amerykańscy Indianie używali tytoniu na długo przed Europejczykami. Jednakże oni zażywali go przez nos, podczas gdy Europejczycy zwykli palić tytoń. Podczas swojej drugiej wyprawy do Ameryki (1494–1496), Krzysztof Kolumb zauważył, jak Indianie zażywali ten tajemniczy proszek i postanowił wraz ze swoją załogą zabrać go do Europy. Najpierw tabaka stała się popularna wśród hiszpańskiej i francuskiej arystokracji. Podczas wygnania, we Francji, tabakę odkrył król Karol II Stuart. Po powrocie do Anglii, przedstawił ją angielskiej arystokracji, co wkrótce doprowadziło do jej popularyzacji. W 1702 tabaka po raz pierwszy stała się dostępna dla całej populacji. Angielska marynarka wojenna schwytała kilka hiszpańskich statków. Hiszpańscy marynarze zostali "wykupieni" właśnie za tabakę. Wkrótce po powrocie do Anglii, tamtejsi marynarze zaczęli przedstawiać tabakę portom i przybrzeżnym miastom Anglii. Królowa Charlotte, żona króla Jerzego III, była tak zafascynowana tabaką, że wkrótce otrzymała przezwisko "Charlotte Snuffy". Również w tym wieku tabaka stała się powszechna wśród wyższych sfer wielu europejskich krajów. Nie mogło wśród nich zabraknąć Polski. Polscy szlachcice byli znani z tego, że lubili jeść, pić i zażywać tabakę. Gloger podaje, że tytoń trafił do Polski w roku 1590, cytuje on Jakuba Haura, który tak miał pisać o tabace w połowie XVII wieku: gęsto tych czasów, i dość ustawicznie, różnego stanu ludzie zażywać chwycili się tabaki, czyli proszku francuskiego do nosa; nawet też i damy tego wieku zażywają, który ten czyni i sprawuje skutek, że zbytnie wyciąga z głowy wilgotności W Polsce tabaka niewątpliwie odcisnęła swoje piętno, gdyż została zauważona nawet przez poetę Adama Mickiewicza. W "Panu Tadeuszu" można bowiem znaleźć wiele scen, w których w centrum uwagi jest właśnie tabaka. Występuje w słynnej arii, w operze Stanisława Moniuszki "Straszny Dwór". W Polsce tabaka jest szczególnie popularna na Pomorzu oraz na Śląsku. Wśród Kaszubów jest tradycyjną używką, natomiast śląscy górnicy często zażywają ją w kopalniach celem oczyszczenia dróg oddechowych. W dziewiętnastym wieku produkcja tabaki była większa niż produkcja tytoniu, który był przeznaczony do palenia i żucia. Praktycznie każdy zażywał tabakę: poeta Alexander Pope, Karol Darwin, Napoleon I, książę Wellington, a nawet papież Pius X. Lord Nelson zawsze zaopatrywał się w duże ilości tabaki zanim postawił żagle swych bojowych statków. Napoleon podobno zużywał ponad 3 kilogramy tabaki rocznie. W dodatku, lekarze w tym czasie przepisywali tabakę jako lek na ból głowy, bezsenność, bóle zęba, kaszel i przeziębienie. W dwudziestym wieku, tabaka została zepchnięta na margines przez papierosy i cygara.

Sposób zażywania
Zwykle wciąga się ją nosem, uprzednio wysypując na grzbiet dłoni w miejsce pomiędzy kciukiem, palcem wskazującym a nadgarstkiem lub miejsce zwane: tabakierka anatomiczna. Innym sposobem zażywania jest wciąganie szczypty tabaki trzymanej w palcach (wskazującym i kciukiem). Obecnie środowiska młodzieżowe często zażywają tabakę podobnie jak kokainę lub amfetaminę, to znaczy przez wciąganie wysypanej porcji za pomocą rurki.

Skutki zażywania tabaki
Fizyczne:
• Kichanie (nie jest to regułą – niektóre gatunki powodują je częściej (tabaka angielska), niektóre rzadziej, a osoby stale zażywające tabakę zwykle wcale od niej nie kichają)
• Orzeźwienie
• Poszerzenie śluzówki – chwilowe (od 5 do 30 minut) lekarstwo na katar.
• Podwyższenie ciśnienia
Psychiczne:
• Polepszenie nastroju
• Optymizm
• Lepsze dostrzeganie kolorów i dźwięków
• Wyostrzenie zmysłów
• Chwilowa euforia
• Jasność umysłu
• Przypływ siły, energii, gotowości i chęci do działania
Objawy przedawkowania
• Łzawienie
• Zwężenie śluzówki nosa – efekt podobny do kataru – niemożność oddychania przez nos
• Częste i intensywne kichanie
• Zawroty głowy
• Nudności
• Wymioty
• Dreszcze
• Ból głowy
• Ból spowodowany spływaniem tabaki do gardła
• Chwilowe otępienie • Krwawienie z nosa

Kwestie zdrowotne
Zażywanie nadmiernych ilości może powodować choroby śluzówki nosa.Działa uzależniająco ze względu na zawartą w tytoniu nikotynę. Zawiera substancje rakotwórcze: nitrozoaminy, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i radioaktywny polon. Uważa się, że osoby używające tabakę mają mniejsze ryzyko rozwoju raka niż palacze papierosów, ale większe niż osoby nie używające wyrobów tytoniowych.